تحلیل قیام پانزده خرداد در قالب نظریه جنبش اجتماعی اسملسر

نیل اسملسر به عنوان نظریه پرداز مهم رفتار‌های جمعی، مدعی است که عوامل تعیین کننده رفتار جمعی بایستی در الگویی معین و به ترتیب، با هم ترکیب شوند؛ تا رفتار جمعی شکل بگیرد. کما اینکه وقوع مراحل قبلی، تعیین کننده الزامی ‌وقوع مراحل بعدی نیست. فرضیه ما این است که ترتیب الگوی مورد نظر وی در مورد قیام پانزده خرداد با توجه به نقش پررنگ امام (ره)، مستلزم تأمّلاتی است: چرا که شکل‌گیری این قیام آنقدر مدیون رهبری‌اش می‌باشد که می‌توان مدعی شد بدون آن، مرحله دوم تئوری- فشار‌های ساختاری- شکل نمی‌گرفت. این در حالی است که اسملسر تا حدودی در مرحله سوم و نهایتاً در مرحله پنجم تئوری خویش، نقش رهبران را می‌پذیرد. با توجه به نقشی که وی برای رهبری جنبش‌های اجتماعی در نظر می‌گیرد، آیا قیام پانزده خرداد در مرحله اولیه خود- شرایط مساعد ساختاری- عقیم نمی‌ماند؟ به نظر می‌رسد امام خمینی (ره)، به عنوان رهبر این جنبش، عامل عمده شکل‌گیری فشارهای ساختاری در ذهن مردم بود و وجه ممیزه ادعای این مقاله با رهیافت نظری اسملسر در همین نکته است. روش مورد استفاده در این پژوهش کیفی و از نوع پژوهش تاریخی می‌باشد.